Σκέψου τον τερμίτη: μια σύντομη διάταξη άνθρακα, οξυγόνου και υδρογόνου, η ύπαρξή του μια αναλαμπή στο βάθος του χρόνου

 

Σκέψου τον τερμίτη: μια σύντομη διάταξη άνθρακα, οξυγόνου και υδρογόνου, η ύπαρξή του μια αναλαμπή στο βάθος του χρόνου. Όταν η ζωή του σβήσει, τα άτομα του ξετυλίγονται—επιστρέφουν στη γη, στον αέρα, στον αργό χορό της αποσύνθεσης. Τώρα σκέψου τον άνθρωπο: ένα τρισεκατομμύριο συνάψεις πυροδοτούν ιστορίες νοήματος, αγάπης και κληρονομιάς. Κι όμως, όταν η καρδιά παύει, τα ίδια εκείνα άτομα—άνθρακας, οξυγόνο, υδρογόνο—διαλύονται στο χώμα, στον αέρα, στον ίδιο αδιάσπαστο χορό. «Τι είναι η ζωή;» έγραψε κάποτε ο Έρβιν Σρέντινγκερ. «Ένας στρόβιλος σε ποτάμι χάους, που προσωρινά αντιστέκεται στο ρεύμα.» Και οι δύο στρόβιλοι καταρρέουν. Το ποτάμι συνεχίζει να ρέει.

Το σύμπαν δεν διακρίνει το περίβλημα ενός τερμίτη από τα οστά ενός ανθρώπου. Το φάντασμα του Αντουάν Λαβουαζιέ ψιθυρίζει από το κενό: «Στη φύση τίποτα δεν χάνεται, τίποτα δεν δημιουργείται—όλα μετασχηματίζονται.» Η ενέργεια που εμψύχωνε και τα δύο όντα—τους γνάθους του τερμίτη, το γέλιο του ανθρώπου—σκορπίζει σαν φως μέσα από πρίσμα, απορροφώμενη από σκουλήκια, χορτάρι, φως αστεριών. Ο Richard Feynman, πάντοτε ποιητής των σωματιδίων, θα μπορούσε να προσθέσει: «Τα άτομα που κάποτε τραγουδούσαν στον εγκέφαλό σου θα τραγουδούν μια μέρα στον άνεμο.»

Η εντροπία, ο μεγάλος εξισωτής, δεν ενδιαφέρεται για ταξινομίες. Ο θάνατος ενός τερμίτη δεν είναι μικρότερος από ενός ανθρώπου· και οι δύο είναι απλώς συναλλαγές στο κοσμικό καθολικό. Όπως διακηρύσσει ψυχρά ο Δεύτερος Νόμος: «Η ενέργεια διασκορπίζεται. Η τάξη καταρρέει.» Ο Καρλ Σαγκάν, στο εγκώμιό του για τη σεμνότητα, μας υπενθύμισε: «Είμαστε ένας τρόπος για το σύμπαν να γνωρίσει τον εαυτό του.» Μα όταν η γνώση παύει, το σύμπαν συνεχίζει—αδιάφορο, απέραντο, ανακυκλώνοντας τις πρώτες ύλες του.

Οι φιλόσοφοι από καιρό πάλευαν με αυτή τη συμμετρία. Ο Λουκρήτιος, στο *De Rerum Natura*, έσκισε το πέπλο του φόβου: «Ο θάνατος δεν είναι τίποτα για μας… διότι κάθε καλό και κακό έγκειται στην αίσθηση, και ο θάνατος είναι η απουσία της αίσθησης.» Ούτε μεταθανάτια ζωή, ούτε κρίση—μόνο άτομα που επιστρέφουν στις πρωταρχικές τους περιπλανήσεις. Ο Αλμπέρ Καμύ, κοιτάζοντας το παράλογο, ίσως θα ανασήκωνε τους ώμους: «Δεν υπάρχει ήλιος χωρίς σκιά, κι είναι ουσιώδες να γνωρίσεις τη νύχτα.» Ο τερμίτης δεν γνωρίζει νύχτα. Ο άνθρωπος φαντάζεται αμέτρητες. Και οι δύο συναντούν το ίδιο άφεγγο τέλος.

Κι έτσι φθάνουμε στην άρρητη ειρωνεία της ύπαρξης, γραμμένη σε αστρόσκονη και χώμα: «Το να υπάρχεις είναι να δανείζεσαι», έγραψε κάποτε η Ούρσουλα Κ. Λε Γκεν. «Το να έχεις υπάρξει είναι να έχεις επιστρέψει.» Ο τερμίτης, ο άνθρωπος—τα χρέη τους προς την εντροπία εξοφλημένα ολοσχερώς. Χωρίς τυμπανοκρουσίες. Χωρίς ισολογισμό. Μόνο το σύμπαν, να ισοσκελίζει τους λογαριασμούς του μες στη σιωπή.

Consider the termite: a brief arrangement of carbon, oxygen, and hydrogen, its existence a flicker in deep time. When its life expires, its atoms unwind—returned to the earth, the air, the slow dance of decay. Now consider the human: a trillion synapses firing stories of meaning, love, and legacy. Yet when the heart stills, those same atoms—carbon, oxygen, hydrogen—dissolve into the soil, the air, the same unbroken dance. “What is life?” Erwin Schrödinger once wrote. “A whirlpool in a river of chaos, temporarily resisting the current.” Both whirlpools collapse. The river flows on.
 

The universe does not distinguish between a termite’s husk and a human’s bones. Antoine Lavoisier’s ghost whispers from the void: “In nature, nothing is lost, nothing is created—everything is transformed.” The energy that animated both beings—the termite’s mandibles, the human’s laughter—scatters like light through a prism, absorbed by worms, grass, starlight. Richard Feynman, ever the poet of particles, might add: “The atoms that once sang in your brain will one day sing in the wind.”
 

Entropy, that great equalizer, cares nothing for taxonomy. A termite’s death is not smaller than a human’s; both are merely transactions in the cosmic ledger. As the Second Law coldly declares: “Energy disperses. Order crumbles.” Carl Sagan, in his ode to humility, reminded us: “We are a way for the cosmos to know itself.” But when the knowing ends, the cosmos continues—indifferent, vast, recycling its raw materials.
 

Philosophers have long wrestled with this symmetry. Lucretius, in De Rerum Natura, sliced through the fear: “Death is nothing to us… for all good and evil lie in sensation, and death is the absence of sensation.” No afterlife, no judgment—only atoms returning to their primordial wanderings. Albert Camus, staring into the absurd, might shrug: “There is no sun without shadow, and it is essential to know the night.” The termite knows no night. The human imagines endless ones. Both meet the same dawnless end.
 

And so we arrive at the unspoken punchline of existence, written in stardust and soil: “To be * is to borrow, Ursula K. Le Guin once wrote. “To have been is to have given back.” The termite, the human—their debts to entropy settled in full. No fanfare. No spreadsheet. Just the universe, balancing its books in silence.

Guy Nancarrow